آشنایی با طرح شهاب

 

این روزها از طرح شهاب زیاد یاد می شود اما طرح شهاب چیست؟

 

در «سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران ۱۴۰۴» آمده است که کشور در افق ۱۴۰۴ می‌بایست «برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه‌‌ اجتماعی در تولید ملی» باشد. در فصل نخست «نقشه جامعه علمی کشور»، ضمن تبیین مبانی و ارزش‌های بنیادین، بر «عدالت‌محوری، پرورش استعدادها و دست‌یابی همگان به خصوص مستضعفان در حوزه علم و فناوری و تقویت خلاقیت، نوآوری و خطرپذیری در علم» تاکید شده است. همچنین در «چشم‌انداز مدرسه در افق ۱۴۰۴» در فصل سوم «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش»، دارا بودن «ظرفیت پذیرش تفاوت‌های فردی، کشف و هدایت استعدادهای متنوع فطری و پاسخگویی به نیازها، علایق و رغبت دانش‌آموزان در راستای مصالح و چارچوب نظام معیار اسلامی» مورد تصریح قرار گرفته است.

 

در «سند راهبردی کشور در امور نخبگان» موارد متعددی از اقدامات ملی مورد نیاز از قبیل «بازنگری و بازتعریف ضوابط و مقررات مربوط به فرایندهای شناسایی، جذب و پشتیبانی از اجتماع نخبگانی در دستگاه‌های مسئول»، «استقرار نظام شناسایی و هدایت استعدادهای برتر با روش‌های مربی محور، مرحله‌ای و نامحسوس، با تاکید هم‌زمان بر سه وجه آموزشی، تربیتی و پژوهشی»، «برنامه‌ریزی برای ارتقای سطح کیفی آموزش‌های مدرسه‌ای (در همه دوره‌های تحصیلی) به منظور پرورش خلاقیت مهارت حل مسئله، آداب و مهارت‌های زندگی در دانش‌آموزان» و… جهت تحقق راهبرد کلان «استقرار نظام شناسایی و هدایت اجتماعات نخبگانی» مورد تاکید قرار گرفته است.

 

لذا «طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب)» در چارچوب مجموعه سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی براساس شیوه‌نامه ای اجرا شد.

* اهداف طرح شهاب

۱) شناسایی، هدایت و حمایت آموزشی، تربیتی و معنوی صاحبان، استعدادهای برتر «از دوره ابتدایی تا پایان دوره آموزش متوسطه و زمینه‌سازی برای استمرار حمایت‌ها در مراحل مختلف آموزش عالی»

۲) پرورش استعدادهای برتر و سرآمد و ایجاد سازوکارهای مناسب برای رشد و بالندگی آنان به عنوان سرمایه‌های ملی و خدادادی

۳) تقویت و درونی کردن هویت دینی و ملی واجدان استعدادهای برتر در دوره‌های تحصیلی مختلف آموزش عمومی به منظور احساس مسئولیت برای ایفای نقش سازنده در اعتلای کشور

۴) حمایت تربیتی و معنوی از دانش‌آموزان دارای استعداد برتر به منظور بهره‌مندی از توانمندی‌ها و قابلیت‌های آنها در تعالی و پیشرفت کشور.

* اجرای آزمایشی طرح شهاب

طرح شهاب زیر نظر «شورای راهبردی طرح شهاب در بنیاد ملی نخبگان» به ریاست معاون برنامه‌ریزی و نظارت بنیاد ملی نخبگان و «ستاد مرکزی اجرایی طرح شهاب در وزارت آموزش و پرورش» به ریاست رئیس مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و دانش‌پژوهان جوان، توسط ستادها و کارگروه‌های استانی، شهرستانی و آموزشگاهی به صورت آزمایشی اجرا شده است.

 

به منظور اجرای مناسب طرح شهاب، مقرر شد مجریان در تمام سطوح نسبت به اهداف، مبانی نظری، راهکارهای اجرایی و ملاحظات این طرح توجیه شده و هر گروه از مجریان، در حوزه صلاحیت‌های مورد نیاز برای ایفای نقش خود، به خوبی آموزش ببینند. این آموزش‌ها به شیوه‌های گوناگون از جمله برگزاری کارگاه‌های آشنایی با طرح شهاب، برگزاری جلسات و مجموعه کلاس‌های آموزش ضمن خدمت، آموزش خانواده، انتشار و توزیع جزوات آموزشی و… پیش بینی شد.

* فرایند‌ شناسایی استعدادهای برتر در طرح شهاب

فرایند شناسایی دانش‌آموزان در طرح شهاب، از آغاز دوره دوم ابتدایی به شرح زیر طراحی شده بود:

۱- تکمیل چک‌لیست‌های شناسایی: در اولین گام ضروری است، معلمان آموزش دیده طی چهار الی پنج ماه، چک‌لیست‌های شناسایی را برای تمامی دانش‌آموزان تکمیل و سپس چک‌لیست‌های تکمیل شده را به مدیر مدرسه تحویل نمایند.

توجه: در دبستان‌هایی که برخی از مواد درسی توسط آموزگارانی غیر از آموزگار اصلی تدریس می‌شود، تکمیل چک‌لیست در قسمت استعداد مربوط به آن ماده درسی پس از تعامل آموزگار اصلی با آموزگار آن درس انجام شود.

۲- بررسی چک‌لیست‌ها در کارگروه مدرسه: مسئول کارگروه مدرسه موظف است ضمن تنظیم جدول زمانی جلسات و دعوت از اعضای کارگروه، چک‌لیست‌های تکمیل شده را بررسی و مورد تحلیل قرار دهند تا یافته‌های این بررسی برای هدایت عام دانش‌آموزان و اولیای آنان مورد استفاده قرار گیرد.

توجه: در هنگام بررسی چک‌لیست‌های مربوط به دانش‌آموزانی که در سال‌های تحصیلی گذشته نیز تحت پوشش طرح شهاب بوده‌اند و مستندات مربوط به آن در پوشه سوابق تحصیلی آنها موجود است، مراجعه به این مستندات مورد تاکید است.

توجه: گزارش انفرادی از عملکرد دانش‌آموزانی که در جشنواره‌ها، فعالیت‌های فرهنگی، هنری، دینی، علمی، ورزشی و… در آموزشگاه انتخاب شده‌اند، تهیه و به چک‌لیست تکمیل شده هر یک از آنان ضمیمه شود.

۳- ورود اطلاعات به سامانه: پس از پایان فرایند شناسایی توسط معلم و با استفاده از چک‌لیست‌‌های شناسایی میانگین نمرات حوزه‌های استعدادی دانش‌آموزان پس از تایید کارگروه طرح شهاب مدرسه در سامانه همگام ثبت‌ خواهد شد.

۴- مستندسازی و بایگانی اسناد: تمامی مستندات مربوط به هر دانش‌آموز تحت پوشش طرح شهاب، اعم از چک‌لیست تکمیل شده، گزارش انفرادی فعالیت‌ها و… باید در پوشه سوابق تحصیلی وی درج و نگهداری شود.

توجه: به کارگیری ابزار و روش‌های شناسایی جز آنچه در این متن بدان‌ها اشاره شده است، بدون اخذ مجوز از کمیته علمی و فنی طرح شهاب مجاز نیست.

توجه: هنگام انتقال دانش‌آموز از یک مدرسه به مدرسه دیگر، سوابق و مستندات مربوط به طرح شهاب نیز به همراه سایر سوابق تحصیلی به مدرسه جدید منتقل خواهد شد.

* فرایند هدایت

«هدایت» در لغت به معنای ارشاد، رهیابی و استواری بر چیزی و نقیض ضلالت و گمراهی است. مراد از «هدایت استعداد» در اصطلاح، فرایند راهنمایی دانش‌آموز مستعد است در راهی پایدار و با بهره‌گیری از نظام پرورشی که به آیین استوار، یکپارچگی و ثبات عاطفی آن فرد بینجامد. فرایند «‌هدایت استعداد» یک حرکت استکمالی و مستلزم بروز و شکوفایی استعداد است.

اصول حاکم بر هدایت استعداد دانش‌آموزان در طرح شهاب عبارتند از:

_ فراهم آوردن شرایط روی آوردن به سوی خدای متعال، انس با قرآن به منزله کتاب هدایت، تقویت روحیه ولایت‌مداری و نگاه به طبیعت به عنوان آیات الهی در راستای دستیابی به درجاتی از حیات طیبه

_ فراهم آمدن شرایط خودپذیری دانش‌آموز مستعد در زمینه استعداد خاص او

_ تقویت روحیه تلاشگری و سخت‌کوشی دانش‌آموز مستعد برای هدایت استعداد خاص او

_ جدیت دانش‌آموز مستعد در راه و خط‌مشی هدایت استعداد

_ تقویت روحیه پایداری و استقامت در راه هدایت استعداد در دانش‌آموز مستعد

_ رشد یکپارچگی شخصیتی و شناختی در دانش‌آموز مستعد

_ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی نظام هدایت استعداد

_ توسعه خدمات مشاوره‌ای و بهداشت روانی

_ هدایت در بستر طبیعی تربیتی دانش‌آموز و پرهیز از جداسازی/ الگوی تلفیق/ فراگیر

_ جلب همکاری و مشارکت والدین

_ تاکید بر مشوق‌های درونی در برابر مشوق‌های بیرونی

_ محوریت معلم در کلیه مراحل فرایند هدایت

* فرایند هدایت دانش‌آموزان تحت پوشش طرح شهاب در دوره دوم ابتدایی

در دوره ابتدایی که آغاز فرایند اجتماعی شدن و پذیرش در آموزش‌های عمومی است. استعداد پایه و عمومی افراد از خود تظاهراتی را به نمایش می‌گذارد که در مورد استعدادهای برتر، این نشانه‌ها نمود بیشتر و متمایز‌کننده‌ای دارند. هرچند با توجه به ناپختگی شخصیت در این دوره سنی و نیز تغییرات محتمل در طی فرایند رشد در سال‌های بعد، احتمال تغییر در میزان و نوع استعدادها و توانایی‌ها قابل توجه است.

از آنجا که هدایت دانش‌آموزان در این دوره تحصیلی هدایت عمومی و تسهیل شرایط یادگیری می‌باشد، ضروری است معلمان فعالیت‌های خود را معطوف به همه دانش‌آموزان کلاس نمایند و دانش‌آموزان شاخص را به صورت غیرمستقیم و غیرمحسوس مورد توجه قرار دهند.

وظایف و اقدامات در هر یک از سطوح در زمینه هدایت:

* کلاس درس (راهبر: آموزگار)

_ استفاده از روش‌های فعال، خلاق و گروهی در تدریس

_ارائه پروژه‌های علمی، عملی و هنری متناسب با سن و استعداد دانش‌آموزان

_انجام بازدیدهای علمی مرتبط

_ تشکیل گروه‌های دانش‌آموزی همگن استعداد

_ تشویق و رشد اندیشه‌های خلاقانه در کلاس

_ آگاهی‌بخشی به والدین در زمینه یک یا دو زمینه استعدادی و یا دو زمینه استعدادی و یا ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموزان

_ تلاش در جهت پرهیز از برچسب زدن و توجه ویژه و بیش از حد به دانش‌آموزان خاص

* کارگروه اجرایی طرح شهاب در مدرسه

با توجه به فراوانی استعدادهای دانش‌آموزان در مدرسه، اقدامات ذیل متناسب گروه‌های استعدادی انجام باید بپذیرد:

_ تشکیل کلاس‌های فوق برنامه متناسب با حوزه‌های استعدادی شناسایی شده دانش‌آموزان

_ برنامه‌ریزی و سازماندهی جهت ارجاع دانش‌آموزان در مسابقات و جشنواره‌ها

_ فراهم‌سازی زمینه برای استفاده از ظرفیت‌هایی همچون سایت‌های علمی و کتابخانه‌ها

_ آموزش و توجیه خانواده‌ها در خصوص استعداد خاص دانش‌آموزان

_ تهیه بروشورها و جزوات آموزشی مرتبط

_ انجام بازدیدهای علمی متناسب با دانش‌آموزان مستعد

* کارگروه علمی – اجرایی طرح شهاب

با توجه به زمینه‌های استعدادی دانش‌آموزان مدارس، کارگروه منطقه با طبقه‌بندی گروه‌های استعدادی اقدامات ذیل را انجام می‌دهد:

_ تهیه اطلس ظرفیت‌ها و توانایی‌های هدایتی شهرستان/ منطقه/ ناحیه

_ شناسایی مراکز فعال موجود در سطح منطقه

_ برنامه‌ریزی برای ارجاع دانش‌آموزان به مراکز علمی، پژوهشی، هنری و …

_ تشکیل کلاس‌های فوق‌العاده منطقه‌ای از طریق پژوهش‌سراها و …

_ شناسایی و بهره‌گیری از افراد خیّر و دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی

_ فراهم نمودن زمینه بازدیدهای علمی از مراکز داخلی استان و منطقه

* لزوم ارائه نتیجه طرح

آنچه بیان شد بر اساس شیوه نامه اجرای طرح شهاب است که در تعدادی از مدارس به صورت آزمایشی اجراشده است اما دیگر وقت این رسیده است که آموزش و پرورش نتایج این طرح را اعلام کند و مشخص شود طرحی که قرار است جا پای سمپاد در دوره متوسطه اول بگذارد چه محاسنی داشته و تاکنون چه موفقیت های کسب کرده است.

 

---

منبع: خبرگزاری فارس